Het kwam niet plots uit de hemel vallen. “Ik was altijd een tussenmens”, schrijft Lara Billie Rense in diens boek ‘Een zee van ruimte’. Als kind al. “Ik plooide mezelf naar een wereld die slechts twee posities kent.” Totdat hen een paar jaar geleden besloot om dat niet meer te doen, het kon eigenlijk niet anders. De radiopresentator veranderde diens naam, kwam publiekelijk uit als non-binair persoon en ging in transitie.
Grote kans dat je Lara Billie Rense’s stem gehoord hebt als je regelmatig naar NPO radio 1 luistert. Die presenteerde jarenlang het Radio 1 journaal en Nieuws en Co. Rense was ook op tv te zien als presentator van ‘Mediastorm’ (over journalistiek) en Focus (over wetenschap).
In ‘Een zee van ruimte’ gaat het over diens identiteit, hoe het voelt als je lichaam niet overeenstemt met wie je echt bent en hoe Rense stappen zet om dat te veranderen. Het is zoals de ondertitel zegt, een boek met notities. Over diens jeugd, over diens omgeving, over inspiratie en over diens genderdysforie. Daarover schrijft Rense: “Ik heb het niet in me om een vrouw te zijn. Hoelang houd ik deze bizarre balanceeract nog vol?”
Er staan veel toepasselijke citaten in van schrijvers zoals Paul Preciado, Shon Faye, Anne Carson, Jack Halberstam – een lijstje met hun boeken aan het eind was fijn geweest. Er zijn veel stukjes over gendervariaties in de dierenwereld – bij oesters, vogels of tweeslachtige naaktslakken. Er zijn notities waarin Rense zich tot de lezer richt of een dialoog met diens partner voert.
En er zijn imaginaire dialogen, waarin die bijvoorbeeld aan een niet erg invoelende psychiater uitlegt wat hen beweegt. “Het is geen kwestie van willen (..). Non-binair of trans is geen jas die je aan- of uittrekt of iets dat je kunt worden. Ik ben de persoon die ik altijd al was. Maar er zaten lagen over mij heen die niet van mij waren. (..) Ik heb eindelijk toegegeven aan het feit dat ik nooit een vrouw ben geweest.”
Tintelend kippenvel
Diens omgeving inspireerde Rense ook. Bijvoorbeeld een vriendin die jaren eerder al in de tussenruimte bewoog en vanzelfsprekend en zelfverzekerd genderfluïde was. “Ik vermoed dat veel trans en non-binaire personen nog weten wanneer ze voor het eerst iemand zagen die op hen leek.” Dat kan een belangrijk moment zijn in hun leven. “Dat is wat rolmodellen en representatie kunnen betekenen. Je ziet wie je kan zijn.” Verderop schrijft Rense: “Van Laverne Cox (uit Orange is the New Black) krijg ik altijd tintelend kippenvel.”
De notities van Lara Billie Rense gaan over henzelf, maar een heel groot deel gaat ook over de wereld waarin we leven. Dat die niet zo binair is en dat er toch echt meer variaties zijn. “Mijn punt is, je kunt de realiteit niet reduceren tot één overzichtelijk verhaal, Want juist op dat punt is het misgegaan, ook in de biologie. Er is een enorme diversiteit en die is in twee categorieën geperst, mannelijk of vrouwelijk, en alles wat niet paste werd onderdrukt, uitgewist, omgevormd of genegeerd.”
Wedergeboorte
Het boek is heel leerzaam, zeker als je je nog niet heel erg verdiept hebt in wat non-binair-zijn eigenlijk betekent. Ik vind er herkenning en er zijn veel mooie, ontroerende en onthutsende notities. Zoals bijvoorbeeld over het inzicht dat juist het binaire denken relatief nieuw is. Dat andere culturen niet zo binair waren en dat koloniale krachten hebben geprobeerd, met de Bijbel in de hand, om bestaande genderidentiteiten bij inheemse gemeenschappen uit te wissen.
Het lijkt misschien fragmentarisch, al die losse stukjes die niet altijd een relatie tot elkaar hebben, maar er is als je wilt zeker een lijn te vinden. Die lijn zit in de ontwikkeling die Lara Billie Rense doormaakt, de inzichten, de stappen die hen zet en de reacties van de omgeving.
Die stappen leiden februari 2022 bijvoorbeeld tot het punt waarop die publiekelijk erkent non-binair te zijn. Met naamslinger en geboortemuisjes. “Voor de wedergeboorte, het worden wie je bent en het zijn wie je altijd was.”
Een wedergeboorte is voor queers niet zo onvoorstelbaar. Voor hen wijkt het normale schema voor een leven (van kind naar adolescent en volwassene, met huwelijk, reproductie, arbeidsmarkt en zo meer) vaak af, stelt Rense. Het moet wel afwijken. Omdat ze bijvoorbeeld lang niet mochten trouwen, zich lang niet mochten voortplanten zelfs of omdat hen carrièrekansen werden onthouden.
Schoonheid
Queer-zijn voelt nog steeds vaak ongemakkelijk, vindt Rense. De omgeving plaatst je meteen en oordeelt direct. Dat voelt hen bijvoorbeeld aan ‘een iets verhoogde spierspanning in de supermarkt’. “Dat is wat je leert als queer, nooit helemaal ontspannen in het openbaar.”
Lara Billie Rense claimt desondanks tussenruimte. Het is niet heel gemakkelijk om in een binaire wereld een tussenmens te zijn, erkent hen, maar “het is wel heel erg fantastisch om het te proberen.” Bovendien is er veel ruimte in die tussenruimte. Net zoals er volgens Rense tussen begrijpen en niet-begrijpen, tussen zwart en wit, ja en nee, tussen man en vrouw ruimte zit. Er is eigenlijk ‘een zee van ruimte’.
‘Een zee van ruimte’ (notities van een tussenmens) is verschenen bij Atlas Contact.
Tekst: Ton van den Born
Foto’s: van de boekcover (Fjodor Buis, Valentina Vos en Jan van Zomeren voor Atlas Contact)